’s Werelds grootste fietsenstalling
Afbeelding
SPO

Stationsplein, Utrecht

Het Utrechtse stationsgebied was aan het begin van de eenentwintigste eeuw nodig aan een opknapbeurt toe. De omgeving was lelijk, versleten en voelde onveilig. Tijd om het station, winkelcentrum Hoog Catharijne en het Jaarbeurscomplex – opgetilde megastructuren uit de jaren zestig – los te knippen en ruimte te maken voor een écht stationsplein. Visionair was het idee om onder het plein ruimte te reserveren voor het parkeren van heel veel fietsen. Een droomopdracht voor EHA.

Afbeelding
SPO 3 - Petra Appelhof

Projectdetails

Naam Stationsplein Oost
Opdrachtgever Gemeente Utrecht
Locatie Utrecht
Status Opgeleverd 2019

Prijzen & Nominaties Winnaar Betonprijs 2018 | Best of Best Bicycle Brand Contest 2018 | Jurywinnaar Architizer A+ Awards 2018 | Nominatie Nationale Staalprijs 2018 | Nominatie Rietveldprijs 2020

Credits

Architect Ector Hoogstad Architecten
Aannemer BAM Bouw & Techniek
Adviseur bouwkosten ingenieursbureau Multical
Bewegwijzering stalling Mijksenaar
Bouwmanagement BBN adviseurs
Bouwfysica en duurzaamheid DGMR
Bouwkundig ingenieur RHDHV
Installatie adviseur RHDHV
Installaties BAM Bouw & Techniek
Landschapsarchitect Buro Sant & Co
Lichtontwerp Arup

Fotografie Petra Appelhof

Afbeelding
SPO 13 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 12 - Petra Appelhof

Groene mobiliteit
Nederlanders hebben hem altijd al gebruikt voor korte afstanden, en in combinatie met openbaar vervoer is de fiets zelfs een serieuze concurrent voor autogebruik. Maar dan met veel minder CO2-uitstoot! Dat vereist wel multimodale ov-terminals met een geïntegreerde plek voor de fiets. Utrecht, de meest centrale stad met het grootste ov-knooppunt van Nederland, begreep dat heel goed en zette er vol op in.

De oude Stationsstraat werd ‘Stationsallee’. Een subtiele knik in de straat leidt de blikken naar de nieuwe treinterminal, terwijl brede trappartijen naar het niveau van stationshal en winkelcentrum voeren. Daar verbreedt de straat zich tot een plein, met ruimte voor grote stromen voetgangers, maar ook voor terrassen en groen. Een stadsfontein, net zoals alle inrichtingselementen cirkelvormig, fungeert als niet te missen afspreekpunt.

Gemak en gebruiksvriendelijkheid
Onder het plein zijn maar liefst 12.500 fietsparkeerplaatsen, verdeeld over drie vloerniveaus die met hellingbanen verbonden zijn. Afstappen is pas nodig als je met behulp van de elektronische displays aan de uiteinden van de rijen een beschikbare plek hebt gevonden. Via drie trappenhuizen, waarlangs daglicht diep de garage binnenvalt, bereik je snel het plein en de stationshal. Op het onderste niveau leiden tunnels direct naar de perrons. Die efficiëntie zorgt ervoor dat je hooguit vijf minuten nodig hebt om te parkeren – dat was een harde ontwerpeis.

De sfeer in de garage is prettig en veilig. Het is er lekker licht en ook de akoestiek is aangenaam. Wanden van beton en hout zorgen voor een warme sfeer, en doorzichten naar de treinsporen en het busstation helpen de oriëntatie. Vides zorgen voor visuele verbindingen tussen de niveaus en maken ruimte voor de voeten van de ‘trompetkolommen’ die vijfentwintig meter hoger het ‘bollendak’ dragen. De grote hoogte boven de hellingbanen maakt fietsen door de garage tot een aantrekkelijke belevenis.

Afbeelding
SPO 7 - Petra Appelhof
Une cathedrale pour la bicyclette.
Website Tour de France 2015
Afbeelding
SPO 14 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 16 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 21 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 4 - Petra Appelhof

Een nieuwe herkenningspunt in Utrecht
Het dak boven plein verbindt station en winkelcentrum, maar werkt bovendien als beeldmerk voor het nieuwe stationsgebied. Daarom hebben we gestreefd naar een sterk grafisch beeld. Optimale transparantie was nodig om het plein ook op minder mooie dagen zo licht mogelijk te houden. Deze combinatie van eisen leidde tot de keuze voor grote ronde kunststof (ETFE) ‘kussens’, negenenveertig stuks met een diameter van acht meter, die de zon prachtig als ronde lichtvlekken op het plein laten vallen. Ook de ‘monocoque’ staalconstructie die de kussens vasthoudt is een technisch hoogstandje: bijzonder licht, en tegelijkertijd sterk en stijf.

Met behulp van co-design sessies werd een uitzonderlijk groot aantal stakeholders succesvol in het project betrokken. Dat leidde soms tot pittige discussies, maar nooit tot een patstelling of vertraging. Belangrijke succesfactor hierin was onze flexibele ontwerpstrategie, waarbij steeds zo lang mogelijk werd gedacht in concepten en modellen en het ontwerp pas zo laat mogelijk een vaste vorm kreeg.

EHA benadrukt hun prominente status door op het belangrijkste scharnierpunt tussen fietsen en lopen een van de betonnen kolommen, als ware het een wervelende rok, een fabelachtige beëindiging te geven. Zo wordt de stallingsruimte tot kathedraal verheven.
Robert-Jan de Kok, Architectuur in Nederland 2018-2019

Een nieuwe internationale standaard
Zowel plein als garage werden direct na de ingebruikname met groot enthousiasme door de bevolking van Utrecht omarmd. Nog steeds komen regelmatig internationale delegaties kijken naar de voortvarende manier waarop Utrecht zichzelf op de kaart heeft gezet als de fietshoofdstad van de wereld.

Afbeelding
SPO 19 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 25 - tekeningen eha
Afbeelding
SPO 24 - tekeningen eha
Afbeelding
SPO 22 - Petra Appelhof
Afbeelding
SPO 23 - Petra Appelhof